(İng. complex question)
Genellikle soranın kabul veya önyargıları ile bir uyumluluk ortaya çıkarmak üzere yanıt vereni ‘evet’ veya ‘hayır’ demesi durumunda suçlu duruma düşürecek sorular sorulmasından doğan hatadır. İlgisiz iki nokta birleştirilerek tek bir önerme gibi sunulur. Karşısındakinin her ikisini de ya kabul veya reddetmesi beklenir. Gerçekte biri kabul edilebilirken diğeri edilemez. Gazetecilerin işlerine gelen yanıtı almak için en çok kullandıkları yöntemdir. Polis ve savcı sorgularının vazgeçilmez parçasıdır.
“Neden beni üzüyorsun?”
Seni ben mi üzüyorum?
“Demek mitinge katılıyorsun. Hangi örgüte üyesin?”
Üye miyim?
“Muhafazakarlar bu konuya ne zaman ağırlıklarını koyacaklar?”
Zaten koymamışlar mıydı?
“Yeni modellerinizde paslanma sorununu çözdünüz mü?”
Eski modellerimiz paslanmıyordu ki…
“Sizce yeni anayasamızda değişmez maddeler olmalı mı?”
Yeni anayasaya gereksinimimiz mi var?
“Türkiye’nin 60 yıldır AB’ye girememesi sizi nası etkiliyor?”
60 yıldır çaba mı gösteriliyor da girilemiyor?
“Okullarda dini eğitimi imamlar mı vermeli, öğretmenler mi?”
Okullarda dini eğitim verilmesi gerekip gerekmediğini ne zaman tartıştık ki? Burada aynı zamanda sınırlı seçenek safsatası da bulunmaktadır.
“Çocuklarımızı internetin tehlikelerinden korumak için devlet ne yapmalı?”
- İnternet tehlikeli mi ki, bunu tartıştık mı?
II. İnternetin tehlikesinden çocukları devlet mi korumalı? En az üç olasılıklı bir yanıt teke indirgeniyor.
“Bölücü ve irticai eylemlere karşı devleti savunmasız bırakmakla suçlanan bir Cumhurbaşkanı veya hukuku bile bile çiğnemekle suçlanan bir hükümet ile mi Avrupa Birliği’ne gireceğiz veya enflasyonu yeneceğiz?”
Yazar, burada evet veya hayır diye yanıtlandığında, hükümet veya Cumhurbaşkanı hakkında suçlayıcı ifadelerini kabul ettirecek biçimde soru soruyor.
“Sen evrimci bir ateist misin?”
İki soru birden soruluyor: “Evrimci misin?” ve “Ateist misin?” Buna iki ayrı yanıt olmalıdır. Çünkü evrimci olmak ateist olmayı gerektirmez. Evrimi anlayan, akla yatkın bulan inançlılar da vardır.
Bu safsata her zaman soru biçiminde olmayabilir:
“Bu rezilliğe izin vermemizi bekleyemezsiniz.”
Ortada bir rezillik mi var?
“Hükümet aldığı önlemlerle çocuk pornosu sorununu çözdü.”
Öyle bir sorun mu vardı?
“Kadın peygamberleri İslam tanımıyor mu?” (Ateist forum sayfasından bir başlık)
Kadın peygamberlerin var olduklarına ne zaman karar verdik? Kadın peygamberlerin var oldukları imasını kaldırarak safsatayı düzeltmek için şöyle sorulabilirdi: “Eski Ahit’te/falanca kaynakta sözü edilen kadın peygamberleri İslam tanımıyor mu?” Bu kez de Eski Ahit’te kadın peygamberlerden söz edilip edilmediğini sormamız gerekecektir. Kuramsal olarak bunun sonu gelmez. Bu yüzden soruyu olabilecek en yalın, en nesnel biçimiyle sormamız gerekir. Soru safsatalarının saptanması bilgi gerektirir.
ELEŞTİREL DÜŞÜN 