Örnek “Kamu Spotu” İncelemesi

Kısacık bir duyuruda ne kadar bilgi bulunabilir? Çok…

“Telefonunuz cebinizde, gözünüz yolda olsun” adlı “kamu spotunu” viewpure.com/6qu93hGmqy0 adresinde izleyebilirsiniz (Youtube videosudur).

1. Mesajın içeriğini sorgulayalım: Direksiyon başında telefonu kurcalamayın yoksa kaza tehlikesi yaratırsınız deniyor. Anlaşılır bir mesaj ve itiraz edilecek bir yanı yok. Ama resmin bütününe baktığımızda görüyoruz ki yeni arabaların çoğunda telefonun kumandası ve işlevleri arabanın göğsündeki ekrana taşınmış. Telefon elinizde değil ama otomobilin içinde. Sürüş sırasında kurcalamanızı engelleyecek hiçbir şey yok. Sorun taze olduğu için ve saptamak zor olduğu için arabanın ekranıyla oynarken yapılan kazanın, ölenin ve sakat kalanın istatistiği henüz yok. Hükümet kanalı bu kötü alışkanlığa karşı bir spot yapmaz çünkü yaparsa araba üreticilerini karşısına alır. İzlediğiniz bütün “kamu spotlarında” buna dikkat edin: Kim kötü gösteriliyor, kim kınanıyor, kim uyarılıyor? Asla ve asla büyük şirketler değil, haksızlık ediciler değil, kilit konumda olanlar değil. Bunlar hep kendi halinde, güçsüz, boyun eğmesi istenen kalabalıklara yönelir.
   
2. Videonun görselliğini sorgulayalım: Biri erkek dört kişi var. Erkeğin azınlıkta olması, arka koltukta olması, direksiyonda olmaması bilinçli yapılmış bir seçimdir. Kadını olduğundan daha güçlü, iyi ve haklı göstermek; erkeği kadının arkasında, onun tarafından yönetilen, ona boyun eğen bir özne olarak göstermek stratejik bir seçimdir. Cinsiyetler arasında bir rekabet ve gerginlik yaratmak ve böylece aileyi yıkmak uzun süredir yoğunlaşarak uygulanan küresel bir plandır. Küçük görsel ayrıntıların izlenim yaratmak için nasıl kullanıldığının örneklerini feminizmnedir.com sitesinde bulabilirsiniz.
   
3. Videonun görselliğine dikkat ettiğimizde tenha ve kusursuz inşa edilmiş sokaklar görüyoruz. Evler müstakil, bahçeli, sokakta çocuklar oynuyor. Türkiye’de böyle mahalle kalmadı. Diyanet’in “çocuklar camiye” kampanyasında bahçeli cami görselleri kullanmasını hatırlatıyor. Türkiye’de camiler bahçeli değildir. Cami yaptıranlar da, cemaat de bahçeyi, ağacı sevmez. Hele hükümetin hiç sevmediği iyi biliniyor. Duyuruyu hazırlayanlar insanlara bir buyruk verilirken sevimli olmak gerektiğini bildikleri için filmi çirkin, pis, kalabalık ama gerçek sokaklar yerine Avrupa’da bir zengin mahallesinde çekmişler. Gerçek bir ortamda çekilse film görsel olarak itici olurdu ve dikkat dağıtıcı pek çok öğe olurdu. Polis rolündeki adamlar bile yabancı.Yaya geçidinin kusursuz bir sarı boyayla işaretlenmiş olmasına dikkat edin. Dur yazısı eğreti duruyor, gerçek bir tabela olmadığı belli. Türkiye’de mahalle arasındaki sokaklarda “dur” tabelası genelde olmaz, çok enderdir. Tali yol tabelası bile olmaz. Kaza yapanlar bunları bilmedikleri için belediyeden hesap sormak yerine birbirlerini yerler. Tabela olsa bile sık sık kusurlu park eden bir otomobil veya kamyonet tarafından kapatılır. Sözgelimi böyle bir durumda telefonu kurcalıyor bile olsanız hatalı park eden sürücüden ve/veya belediyeden şikayetçi olma hakkınız vardır. Bu film bu gerçekleri perdeliyor. Telefonu kurcalamak evet, yanlış ama öbür yanlışları ne yapacağız? Birinci maddedeki gerçeği anımsıyoruz: Kamu bilgilendirme filmleri yalnızca edilgenlere ve edilgen kalması istenenlere yöneliktir. Utanmadan telefonunuza attıkları “kendini savcı olarak tanıtıp para isteyenlere inanmayın” mesajları da aslında adli sistemin mağduru suçlamasının bir örneğidir. Telefon şirketlerine dolandırıcıların numaralarını bulup engellemelerini söylemez, polise ve savcıya bunları bulup yok etmelerini söylemez ama gelir size söyler, sizi sorumluluk altında bırakır. “Ben uyardım, inanmasaydın.” Direksiyonda yanlış işler yapmayın demek de buna benziyor. Belediyeye söyle, yanlış yollar, kavşaklar yapmasın? Polise söyle, suçlu sürücüleri bulup ceza yazsın? Olmaz. Onların gücü size, bana, güçsüze yetiyor.

   Bir de şu var; sahte, idealize bir gerçeklik resmi çizildiğinin farkına varırsa izleyici mesajı ciddiye almayabilir. “Sen film çekiyorsun, gerçek yaşam böyle değil” duygusu uyanabilir. Bu da mesajın etkisini azaltır. Ama zaten bu mesajların verilmesinin nedeni bir şeyleri gerçekten düzeltmek olsaydı burada sıraladığım tuhaflıkların çoğunu görmezdik.
   

4. Çekimlerin çoğunlukla yurt dışında yapıldığından yola çıkarak yapım şirketinin yabancı olduğunu kestirebiliriz. TRT son yıllarda bunu çok sık yapıyor. Ülkede onca sinemacı, reklamcı, yazar ve grafikçi iş beklerken vergi verenin parasını yurt dışına ödüyor. Örneğin TRT müzik kanalının “içindeki sese kulak ver” tanıtım videosunda “önce ses vardı” diye bir slogan işitiyoruz. Bu slogan bir Türkten çıkmış olamaz. Çünkü İncil’in Yuhanna kitabının “önce söz vardı” ilk cümlesine gönderme yapıyor. Bu gibi küçük işaretler, mesleğin içinde olmasak bile devlet kanalının parayı kimlere akıttığıyla ilgili ipuçları veriyor.

Bu değerlendirmeyi yalnızca bir örnek olarak yapıyorum. Zihinsel ve ruhsal sağlığımı korumak için televizyondan uzak duruyorum, herkese de önemle tavsiye ediyorum. Yıllarca televizyonun dayağını yedim ve yarattığı kalıcı hasarı biliyorum. Onun için bütün bilgilendirme filmlerini izlemiş değilim. Burada yalnızca rastgele bir örneği gösteriyorum. Burada konu bu filmde yer alan bilgiler değil, kamu hizmeti kılığında bile gelse metnin içinde pek çok ilginç, çelişkili ve hatta sakıncalı içeriğin bulunabileceğidir. Her bir film incelenip benzer çıkarımlar yapılabilir. Benim bunu yapmaya zamanım yok. Siz bir inceleme yapar ve yollarsanız herkesin yararlanması için paylaşırım.